در طراحی شهرک‌ها در ابتدای امر، تنظیم اهداف مورد توجه قرار دارد و باید معین گردد که ساخت این شهرک پاسخگوی چه نیازی است. شهرک‌ها بسته به منطقه جغرافیایی و با توجه به شناسایی نیاز با کاربری مسکونی، تجاری، صنعتی، دانش بنیان و توریستی (گردشگری) طراحی و ساخته میشوند. در این مقاله سعی داریم به بررسی شهرک‌های مسکونی و ضوابط و قوانین‌های طراحی و ساخت آن بپردازیم.
امروزه با توجه به شیوع زندگی شهرنشینی، ویلاها و آپارتمان‌های چندین طبقه پاسخگوی نیاز جوامع نیست؛ به همین سبب شهرک‌های مسکونی متعددی طراحی و ساخته شده که مشکلات تراکم جمعیت شهری را تا حدودی مرتفع سازد و همچنین سازگار با اکثریت اقشار با سطح درآمدی متفاوت می‌باشد. شهرک‌های مسکونی خارج از حریم شهری و از تجمع تعداد زیادی آپارتمان به صورت یکپارچه در یک بلوک شهری شکل می‌گیرد و همچنین میتواند از خانه‌های ویلایی مستقل تشکیل شود. این شهرک‌ها به صورت خصوصی و یا توسط سازمان‌های دولتی و شهرداری‌ها ساخته می‌شود.
برای افرادی که علاقه‌مند به زندگی گروهی با حفظ حریم خصوصی هستند؛ زندگی در چنین فضایی لذت‌بخش خواهد بود. همچنین زیستن در این شهرک‌ها در کاهش هزینه‌ها موثر می‌باشد. اینگونه مجتمع‌ها دارای فضاهای عمومی مشترک و امکانات اجتماعی است که همه ساکنین از آن بهره‌مند هستند.
در ابتدای امر بطور خلاصه به بررسی اصول و ضوابط مهم در طراحی شهرک‌های مسکونی می‌پردازیم:
۱. اصول محیط‌زیستی:
در طراحی شهرک‌های مسکونی، اصول حفاظت از محیط زیست بسیار مهم هستند. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی، کاهش مصرف آب و انرژی در ساخت و ساز، بازیافت زباله‌ها و استفاده از مصالح و مواد سبز برای ساختمان‌ها از جمله اقداماتی هستند که به حفظ محیط زیست کمک می‌کنند.
۲. اصول طراحی شهری:
شهرک‌های مسکونی باید با توجه به اصول طراحی شهری ایجاد شوند. فضاهای معابر، پیاده‌روها، فضاهای عمومی، مکان‌های تفریحی و ورزشی و مراکز خدمات مانند مدارس و فروشگاه‌ها باید به طور مناسب طراحی شده و به هم پیوسته باشند تا شهرک‌ها فضاهای زیبا و کارآمد داشته باشند.
۳. اصول ایمنی:
طراحی شهرک‌های مسکونی باید به ایمنی ساکنان اهمیت بدهد. طراحی مناسب جاده‌ها و معابر پیاده‌رو، نصب نورپردازی مناسب در خیابان‌ها و مکان‌های عمومی، و همچنین تأسیسات اطفاء حریق مانند آتش‌نشانی‌ها و آژیرها از اصول مهم ایمنی در شهرک‌های مسکونی هستند.
۴. اصول اقتصادی:
طراحی شهرک‌های مسکونی باید با توجه به اصول اقتصادی انجام شود. بهره‌وری منابع، بهینه‌سازی هزینه‌ها، استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت زندگی ساکنان از اصول اقتصادی مهم در طراحی مسکونی هستند.
۵. اصول اجتماعی و فرهنگی:
طراحی شهرک‌های مسکونی باید به اصول اجتماعی و فرهنگی اهمیت بدهد. ایجاد فضاهای مشترک و اجتماعی، فراهم کردن امکاناتی برای تعاملات اجتماعی و احترام به تنوع فرهنگی از جمله اصول مهم اجتماعی و فرهنگی در طراحی شهرک‌های مسکونی هستند.
۶. ضوابط معماری:
ضوابط معماری شامل مواردی مانند طراحی نماها، اندازه و شکل ساختمان‌ها، استفاده از مواد محیط‌زیستی و اثرات ظاهری ساختمان‌ها در محیط اطراف میشوند. این ضوابط به حفظ هماهنگی و توجه به زیبایی و تناسب با محیط کمک می‌کنند.
۷. ضوابط زیرساختی:
ضوابط مرتبط با زیرساخت‌ها شامل مواردی چون تأمین آب و برق به طور کافی و مطمئن، فاضلاب، تأمین ارتباطات موثر از طریق شبکه‌های تلفن و اینترنت، و ایجاد حمل و نقل عمومی مناسب برای ساکنان می‌باشد.
به طور کلی، طراحی شهرک‌های مسکونی نیازمند ترکیبی از اصول محیط‌زیستی، طراحی شهری، ایمنی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بهره‌برداری از فناوری و ضوابط معماری و زیرساختی است. رعایت این اصول و ضوابط میتواند به ایجاد شهرک‌های مسکونی پایدار، کارآمد و با کیفیت کمک کند که محیط زیبا و مناسبی برای زندگی ساکنان ایجاد می‌کند و به توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی در شهرها کمک می‌کند.
مراحل طراحی و اجرای شهرک‌های مسکونی
ساخت شهرک مسکونی مراحل متعدد و پیچیده‌ای دارد: در وهله اول باید معین گردد هدف از طراحی و ساخت چیست؛ نیازهای جمعیتی شناسایی گردد و در باب آن برنامه ریزی صورت گیرد.
در مرحله بعد، اخذ مجوزهای لازم از نهادهای مربوطه برای احداث شهرک ضروری می‌باشد.
گام بعدی پس از حصول و تایید مجوزها، مشخص نمودن موقعیت جغرافیایی و خریداری زمین مناسب جهت اجرای طرح مورد نظر است.
از دیگر موارد مهم و مورد توجه در ساخت شهرک‌های مسکونی، طراحی شهرک می‌باشد. در ابتدای امر یک طرح کلی از شهرک تهیه و نقاط مهم معین می‌گردند؛ سپس بلوک‌های مجتمع‌های مسکونی و همچنین ساختمان‌ها، خیابان‌ها، مسیرهای ارتباطی، فضاهای سبز و امکانات رفاهی اجتماعی توسط مهندسان و معماران مربوطه طراحی می‌گردد.
در ساخت شهرک‌های مسکونی، ساختمان‌ها در اشکال مختلف کنار هم قرار می‌گیرند و با رعایت اصول و ضوابط معین طراحی میشوند. طراحی معماری بلوک‌های مجتمع‌های مسکونی از تنوع چشمگیری برخوردار است؛ برخی از این اشکال مولکولی، خطی، حول حیاط مرکزی، ترکیبی و... است. در طراحی شهرک‌های مسکونی توجه به زیبایی شناسی، در نظر گرفتن امنیت و رعایت حریم خصوصی ساکنان، توجه به نیازهای اساسی و... نیز بسیار حا‌‌ئز اهمیت می‌باشد.
با طی شدن مرحله طراحی، اجرای زیرساخت‌های مورد نیاز نظیر شبکه های آب، برق، گاز، فاضلاب، خیابان‌ها، فضاهای سبز، امکانات اجتماعی و سایر موارد آغاز می‌شود.
پس از اجرای زیرساخت‌ها، ساختمان‌ها و واحدهای مسکونی شهرک مورد نظر مطابق با طراحی طرحواره‌ها، اجرا و ساخته می‌شود؛ سپس تاسیسات و تجهیزات مورد نیاز نظیر سیستم‌های سرمایشی، گرمایشی، روشنایی و سایر امکانات نصب می‌گردند.
پس از اتمام کامل ساخت و ساز، واحدهای مسکونی به ساکنان اختصاص و شهرک مسکونی به صورت رسمی به مالکان تحویل داده و بهره‌برداری نهایی می‌شود. به طور معمول در هر شهری، شهرک‌های مختلفی وجود دارد که بسته به شرایط نظیر موقعیت جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی در اشکال متعدد ساخته میشوند.
در سال‌های اخیر با توجه به نیاز مردم برای گذران اوقات فراغت در مکان‌های بکر و جهت ارتقاء اقتصاد و توسعه گردشگری در مناطق مختلف، شهرک‌هایی تحت عنوان شهرک‌های توریستی طراحی و ساخته شده است. اینگونه شهرک‌ها به طور معمول در نزدیکی جاذبه‌های گردشگری منطقه قرار دارند؛ دارای مراکز خدماتی بوده و امنیت و امکانات رفاهی را برای ساکنان خود فراهم می‌کنند.
علاوه بر شهرک‌های توریستی برای آن دسته از افرادی که علاقه مند به طبیعت هستند، اقامتگاه‌های بومگردی در نظر گرفته می‌شود؛ در واقع بومگردی یعنی سفر به مناطق بکر و دست نیافتنی. در طراحی این اقامتگاه‌ها در کنار پاسخ به نیاز علاقه‌مندان، حفظ محیط زیست در اولویت قرار دارد و هیچگونه آسیبی به طبیعت نمی‌رسد. دوستداران محیط زیست برای لذت بردن از طبیعت و گذراندن اوقات فراغت خود، اقامتگاه‌های بومگردی را انتخاب کرده تا با فرهنگ‌ها و سنن قومیت‌های محلی آشنا شده و نیازهای خود را هم راستا با قوانین محیط زیست برطرف کنند. همچنین اقامتگاه‌های بومگردی منجر به رونق جوامع محلی شده و منبع کسب درآمد بومی‌های منطقه می‌شود.
سخن پایانی
با توجه به پیشرفت بشر و افزایش جمعیت در سال‌های اخیر، وجود مجتمع‌های مسکونی ضروری و غیر قابل انکار است. در این مقاله سعی کردیم تا حدودی شما را با مراحل طراحی و ساخت شهرک‌های مسکونی آشنا کنیم و همچنین اشاره‌ای جزئی به اقامتگاه بومگردی داشتیم.
منبع: طراحی شهرک مسکونی- کهن سازندگان